Ομάδα Εποπτείας

Σχετικά με τις τακτικές, συνεχείς ομάδες επαγγελματικής ανάπτυξης που βασίζονται στη βιωματική εποπτεία

Η ανάγκη για συνεχή μάθηση, αναστοχασμό και συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη
Αφού έχετε ολοκληρώσει την εκπαίδευσή σας ως θεραπευτής και έχετε αρχίσει να εργάζεστε, ποιο είναι το καλύτερο περιβάλλον συνεχούς επαγγελματικής μάθησης, για να ενισχύσετε, να εξατομικεύσετε, να διευρύνετε και να εμβαθύνετε την εργασία σας;

Αυτοτελείς εκπαιδευτικές εκδηλώσεις και συνέδρια;
Παραδοσιακά, μεγάλο μέρος της επαγγελματικής επιμόρφωσης πραγματοποιείται μέσω αυτοτελών εκδηλώσεων όπως συνέδρια και εργαστήρια. Όμως πολλοί θεραπευτές έχουν διαπιστώσει ότι μια συνεχής ομάδα και κοινότητα συναδέλφων, όπου σας γνωρίζουν και σας εκτιμούν βαθιά τόσο για τις δυνατότητές σας όσο και για τους αγώνες σας, τόσο ως άτομο όσο και ως επαγγελματία, παρέχει ένα πολύ καλύτερο σχεσιακό δοχείο για την ανάπτυξη του μοναδικού σας στυλ και της παρουσίας σας ως θεραπευτή με την πάροδο του χρόνου. Η επίδραση ακόμη και του πιο εμπνευσμένου συνεδρίου τείνει να εξασθενεί αρκετά γρήγορα. Μια συνεχής ομάδα έχει πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις τυχαίες περιστασιακές εκπαιδευτικές εκδηλώσεις, οι οποίες μπορεί να καταλήξουν σε μια αρκετά αποσπασματική εμπειρία, όπου η μάθηση δεν ενσωματώνεται στην καθημερινή πρακτική.

Έτσι, η ενσωμάτωση της νέας μάθησης στον καθιερωμένο τρόπο εργασίας σας είναι ένας κρίσιμος παράγοντας της συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης και την οποία μπορείτε να την παρακολουθήσετε και να την καλλιεργήσετε κατά τη διάρκεια μηνών και ετών μόνο σε μια συνεχή ομάδα εποπτείας.

Τι μέγεθος και σύσταση ομάδας;
Αλλά τότε το ερώτημα είναι: τι είδους συνεχούς ομάδας;
Όσον αφορά το μέγεθος, για την παροχή ποικιλομορφίας και πλούτου, μια ομάδα μεταξύ 14 και 20 συμμετεχόντων είναι ακριβώς διαχειρίσιμη από την άποψη της προσωπικής δέσμευσης και της συνέχειας, αλλά τείνει να παρέχει μια πολυμορφία προσεγγίσεων και στυλ που ταιριάζει με την ποικιλομορφία του ίδιου του ψυχοθεραπευτικού χώρου. Η έκθεση σε ένα ευρύ φάσμα σύνθεσης των θεραπευτικών παραδόσεων και προσεγγίσεων, όπως αυτές ενσαρκώνονται από συναδέλφους τους οποίους γνωρίζετε και εκτιμάτε την εργασία τους με την πάροδο του χρόνου, παρέχει πολύ πιο εφαρμόσιμη μάθηση από την εννοιολογική κατανόηση μέσω βιβλίων ή ακόμη και βίντεο. Η προηγούμενη εμπειρία από τέτοιου είδους ομάδες δείχνει ότι οι συμμετέχοντες ενσωματώνουν εύκολα μοντέλα και μεθόδους που επιδεικνύουν οι συνάδελφοί τους, τα οποία στη συνέχεια διευρύνουν και εμπλουτίζουν την πρακτική όλων.

Βιωματική μάθηση πέρα από τη θεωρία
Χρειάζεται λοιπόν να στοχεύουμε σε μια ποικιλία θεραπευτικών προσεγγίσεων, όχι μόνο θεωρητικά, αλλά πρακτικά, βιωματικά. Πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό σε μια συνεχή ομάδα εποπτείας;

Προκειμένου η μάθηση να παραμείνει συνδεδεμένη με την πράξη, δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος από τη βιωματική εποπτεία σε ομάδα, όπου οι συμμετέχοντες εκ περιτροπής εκθέτουν εθελοντικά τη δουλειά τους, φέρνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα θεραπευόμενων προς εξερεύνηση στο πλαίσιο της ομάδας. Με την πάροδο των ετών, ο Michael Soth έχει αναπτύξει μια ομαδική δομή η οποία συνδέει τη βιωματική, σωματική εποπτεία (συχνά μέσω της χρήσης παιχνιδιών ρόλων και άδειας καρέκλας) με θεωρητικούς προβληματισμούς και διδασκαλία, διαμορφώνοντας έτσι ένα υπόδειγμα για την εσωτερική διαδικασία του αναστοχαστικού επαγγελματία σε ομαδικό πλαίσιο.

Η παράλληλη διαδικασία ως θεμελιώδης οργανωτική αρχή
Ένα κρίσιμο συστατικό της συλλογικής διαδικασίας μάθησης είναι η αναγνώριση της παράλληλης διαδικασίας, όπως αυτή συμβαίνει στο πλαίσιο της εποπτικής ομάδας -οι συμμετέχοντες στην ομάδα συντονίζονται και ταυτίζονται με διαφορετικές πτυχές της σχέσης θεραπευτή-θεραπευόμενου, και κατ’ επέκταση με διαφορετικά μέρη του ψυχισμού του θεραπευόμενου. Αυτή η προσοχή στην παράλληλη διαδικασία σε πολλά επίπεδα εκδήλωσης αντανακλά την πολυδιάστατη φύση του ψυχοσώματος και μπορεί να αναγνωριστεί ως θεμελιώδης οργανωτική αρχή της θεραπευτικής προσπάθειας.

Συχνότητα συνεδριάσεων
Για τους περισσότερους θεραπευτές και τη μάθησή τους, καθώς και για τη συνοχή και τη συνέχεια της ομάδας, θα ήταν επιθυμητό να αφιερώνεται περίπου μία ημέρα κάθε μήνα σε αυτού του είδους την ομάδα. Ωστόσο, η πολυάσχολη πραγματικότητα της ζωής των περισσότερων ανθρώπων σημαίνει ότι μία συνεχής ομάδα ανά δίμηνο -μία 6ωρη συνάντηση κάθε δύο μήνες (6 συναντήσεις ανά έτος)- είναι ένας εφικτός συμβιβασμός όσον αφορά τη δέσμευση χρόνου και χρημάτων. 

Διαφορετικές μορφές ομάδας εποπτείας
Η διμηνιαία συχνότητα αυτών των ομάδων σημαίνει ότι δεν αντικαθιστούν στην πραγματικότητα τη συνεχή τακτική εποπτεία, αλλά χρησιμοποιούνται από τους συμμετέχοντες ως μέρος της συνεχούς επαγγελματικής τους ανάπτυξης, για να εμβαθύνουν και να βελτιώσουν την πρακτική τους ως αναστοχαστικοί επαγγελματίες. Η ποικιλομορφία των θεραπευτικών μεθόδων, των προσανατολισμών και των στυλ παρέχει ένα πλούσιο μαθησιακό περιβάλλον.

Διαφορετικές ομάδες διαμορφώνονται γύρω από διαφορετικά επίπεδα εμπειρίας, εξελίσσοντας διαφορετικές μορφές και τρόπους εργασίας, ανάλογα με τις ανάγκες των συμμετεχόντων. Ορισμένες ομάδες προτιμούν μια αυστηρή εναλλαγή και κατανομή του χρόνου εποπτείας για κάθε συμμετέχοντα -άλλες θέλουν να επιτρέψουν μια πιο ελεύθερη, διερευνητική διαδικασία, η οποία ελπίζουμε να εξισορροπηθεί δίκαια κατά τη διάρκεια του έτους. Σε ορισμένες ομάδες η έμφαση δίνεται κυρίως στη διερεύνηση της δυναμικής και των θεμάτων μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου -σε άλλες υπάρχει ένα μείγμα μεταξύ αυτού και της συζήτησης γενικότερων ή θεωρητικών θεμάτων. Υπάρχει επίσης μια ποικιλία στις κουλτούρες των ομάδων όσον αφορά την αποκάλυψη των θεραπευτών για τα δικά τους θέματα και το πόσο προσέχουμε τη δυναμική της ομάδας μέσα στην ίδια την ομάδα.

Σχετικά με το στυλ και το πλαίσιο ομαδικής εποπτείας του Michael Soth
Το στυλ της ομάδας εποπτείας του Michael Soth είναι συνθετικό, έτσι ώστε θεραπευτές από όλες τις μεθόδους και προσανατολισμούς να είναι ευπρόσδεκτοι και να βρίσκουν πολλές ευκαιρίες να μάθουν από την ποικιλία των προσεγγίσεων μέσα στην ομάδα. Προσκαλείται η βιωματική σωματική εξερεύνηση των “φορτισμένων στιγμών”, μέσω του παιχνιδιού ρόλων της αλληλεπίδρασης θεραπευτή-θεραπευόμενου, στο πλαίσιο της ανάγκης και της προθυμίας των συμμετεχόντων για έκθεση στην ομάδα.

Ο Michael Soth θα επικεντρωθεί στην ομιλία και τη διεξαγωγή της εποπτείας μέσα από τη γλώσσα και του προσανατολισμού της προσέγγισης του κάθε εποπτευόμενου, αλλά είναι πιθανό να συμπεριληφθεί η διερεύνηση της δυναμικής της μεταβίβασης-αντιμεταβίβασης, εκτός εάν ο εποπτευόμενος το απορρίψει ρητά. Στην προσέγγισή του στην εποπτεία, ο Michael Soth δίνει προσοχή στις σωματικές, μη λεκτικές επικοινωνίες και ασυνείδητες διεργασίες, στον τρόπο με τον οποίο οι θεραπευόμενοι ταλαντεύονται μεταξύ της θεραπευτικής συμμαχίας και της εκπραξίας και στον τρόπο με τον οποίο η συνήθης στάση και οι συγκρούσεις του θεραπευτή εμπλέκονται σε αυτές τις μετατοπίσεις και εντάσεις. Ενώ η διερεύνηση της σχεσιακής εμπλοκής του θεραπευτή αποτελεί σημαντική πτυχή της εποπτείας, η εστίαση είναι στην εμβάθυνση της διαδικασίας του θεραπευόμενου και στη συνεχή διαδικασία μάθησης του θεραπευτή. Ο Michael Soth πιστεύει ότι αγκαλιάζοντας ολόψυχα τις δυσκολίες, τα παράδοξα, τις σκιώδεις πτυχές και τις πολυπλοκότητες της θεραπευτικής διαδικασίας, οι θεραπευτές έχουν καλύτερες πιθανότητες να αποδώσουν δικαιοσύνη στη διαδικασία των θεραπευόμενών τους, καθώς και στο δικό τους κύρος, αποτελεσματικότητα και ικανοποίηση ως θεραπευτές.

Παράλληλη διαδικασία στην εποπτεία
Ο Michael Soth εξοικειώθηκε με την έννοια της παράλληλης διαδικασίας στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και έκτοτε αποτελεί σημαντικό στοιχείο της εποπτικής του εργασίας. Έχει αναπτύξει περαιτέρω το παραδοσιακό μοντέλο, όπως παρουσιάζεται από τους Hawkins & Shohet στο βιβλίο τους “Supervision in the Helping Professions”, επεκτείνοντας την έννοια της “παράλληλης διαδικασίας” πέρα από τα δύο μοντέλα θεραπευτή-θεραπευόμενου και επόπτη-εποπτευόμενου, στην έννοια του “φράκταλ εαυτού” ως οργανωτική αρχή για τη θεραπεία γενικά. Σύμφωνα με αυτό το ευρύ και βαθύ θεωρητικό πλαίσιο, δίνει προσοχή στην παράλληλη διαδικασία σε όλα τα επίπεδα -στην εποπτεία ομάδων αυτό περιλαμβάνει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο η δυναμική του θεραπευτή-θεραπευόμενου λαμβάνεται από την ομάδα και αντανακλάται μέσα σε αυτήν.

Μια συνήθης δυναμική στην ομαδική εποπτεία, ιδίως σε ομάδες συναδέλφων, είναι να εκφυλίζεται σε μια στάση “ελευθερίας για όλους”, όπου όλοι παρεμβαίνουν, κάνουν παρατηρήσεις και μερικές φορές δίνουν συμβουλές, το οποίο συχνά δεν είναι χρήσιμο για το άτομο που παρουσιάζει, ακριβώς επειδή δεν λαμβάνεται υπόψη η παράλληλη διαδικασία στις συνεισφορές των συμμετεχόντων. Το άλλο άκρο είναι ο επόπτης της ομάδας να εργάζεται χωριστά με κάθε άτομο και η ομάδα να εκφυλίζεται σε ένα απλό ακροατήριο το οποίο δίνει ανατροφοδότηση στο τέλος μιας διαδικασίας που δεν διαφέρει πολύ από την ατομική εποπτεία μπροστά σε μια ομάδα -αυτό το άκρο χάνει επίσης την ομάδα ως καθρέφτη της παράλληλης διαδικασίας.

Συνεπώς, ο Michael Soth προσπαθεί να χαράξει μια ισορροπημένη πορεία μεταξύ της πρόσκλησης της ομάδας να συνεισφέρει και να εμπλακεί αυθόρμητα και της συγκράτησης των ηνίων αρκετά σφιχτά, ώστε η ομάδα να διατηρεί την εστίασή της στις ανάγκες του θεραπευτή που παρουσιάζει το θέμα προς εποπτεία.

Σχεσιακές λειτουργίες της εποπτείας
Όσο περισσότερο βλέπουμε τη θεραπευτική σχέση που εποπτεύεται ως “σχεσιακή”, τόσο περισσότερο έχει σημασία να υποστηρίζεται ο εποπτευόμενος στη δική του παρουσία και στον δικό του τρόπο εργασίας, αντί να εισάγει τις ιδέες, τις οδηγίες, τις παρεμβάσεις του επόπτη (ακόμη και όταν αυτές από μόνες τους θεωρητικά θα μπορούσαν να κριθούν “καλύτερες” ή “καταλληλότερες”). Η μοναδική σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι αυτή που έχει σημασία, και αυτή πρέπει να υποστηρίζεται από την εποπτεία, όχι οι αφηρημένες ιδέες, οι προβληματισμοί, η συμπεριφορά και η σκέψη του θεραπευτή ή του επόπτη. Ο εποπτευόμενος πρέπει να υποστηρίζεται στο να βρίσκει τον δικό του δρόμο με κάθε θεραπευόμενο· ενώ μπορεί να δανειστεί τεχνικές και τρόπους σκέψης από τον επόπτη, η θεραπευτική παρουσία δεν δανείζεται. 

Μια τέτοια εποπτεία που δίνει έμφαση στο μοναδικό και ιδιαίτερο σχεσιακό δοχείο του κάθε συστήματος θεραπευτή-θεραπευόμενου βοηθά να εμπεριέχει τη θεραπευτική εργασία, επιτρέποντας στον επαγγελματία να εμπλακεί πλήρως, ενώ παράλληλα βασίζεται στην υποστήριξη, την πρόκληση και την αναστοχαστική ποιότητα του εποπτικού χώρου (ο Patrick Casement το συγκρίνει με τη “φροντιστική τριάδα” του βρέφους, της μητέρας και του οικείου σημαντικού προσώπου της μητέρας). Αυτό καθίσταται τόσο πιο αναγκαίο, όσο περισσότερο αναγνωρίζουμε και δουλεύουμε με ασυνείδητες δυναμικές και τις συνακόλουθες συναισθηματικές πιέσεις, τα πρωτόγονα συναισθήματα και τη “θερμότητα” της μεταβίβασης γενικά. Μια κρίσιμη πτυχή της εποπτείας είναι η συγκράτηση, ειδικά των εκπραξιών των σχεσιακών μοτίβων που συμβαίνουν αναγκαστικά μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.

Προσέχοντας τόσο την καταστασιακή όσο και τη συνήθη αντιμεταβίβαση
Στην ομάδα εποπτείας, ο Michael Soth χρησιμοποιεί μια απλή διάκριση μεταξύ της “καταστασιακής αντιμεταβίβασης” (η οποία είναι συγκεκριμένη για τη ιδιαίτερη δυναμική μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου) και της “συνήθους αντιμεταβίβασης” (η οποία συμβαίνει ανεξάρτητα από τον εκάστοτε θεραπευόμενο και έχει περισσότερο να κάνει με την “κατασκευή” του θεραπευτή -συνειδητή και ασυνείδητη- του δικού του ρόλου).

Όπως αναγνωρίστηκε από την “επανάσταση της αντιμεταβίβασης” (η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1950 με τον επαναπροσδιορισμό της αντιμεταβίβασης και την αλλαγή της αντίληψής μας της αντιμεταβίβασης από εμπόδιο στην εργασία σε έναν από τους πιο πολύτιμους δρόμους της), η “καταστασιακή αντιμεταβίβαση” περιέχει στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες και πρόσβαση στον εσωτερικό κόσμο του θεραπευόμενου, στα σημαντικά ζητήματα και τους αγώνες του. Ο Michael Soth πιστεύει ότι αγκαλιάζοντας ολόψυχα τις δυσκολίες, τα παράδοξα, τις σκιώδεις πτυχές και τις πολυπλοκότητες της θεραπευτικής διαδικασίας, οι θεραπευτές έχουν καλύτερες πιθανότητες να αποδώσουν δικαιοσύνη στους θεραπευόμενούς τους, καθώς και στο δικό τους κύρος, την αποτελεσματικότητα και την ικανοποίησή τους ως θεραπευτές.