Πριν από πολλά χρόνια είδα ένα όνειρο το οποίο είναι μαζί μου κάθε φορά που μου ζητείται να γράψω ένα άρθρο ή να μιλήσω εκ βάθρου ως “αυθεντία” πάνω στη θεωρία και πρακτική της θεραπείας Gestalt.

Τη νύχτα πριν το όνειρο, είχα διαβάσει ένα ποίημα του John Crowe Ransom με τίτλο “Οι Ισορροπιστές” (The Equilibrists). Τελειώνει με τον στίχο: “Αφήστε τα να κείτονται επικίνδυνα και όμορφα”.

 Στο όνειρό μου προχωρώ στην παραλία όπου συναντώ τον Paul Goodman¹ και τον γιο του Mathew. Μαζεύουν κοχύλια και βότσαλα. Λέω:

“Μην τα μαζεύετε· όταν στεγνώσουν

Τα κοχύλια θα σπάσουν, τα βότσαλα θα γίνουν γκρι

Και θαμπά.

Αφήστε τα να κείτονται επικίνδυνα και όμορφα.”

Αυτή είναι η ύπαρξή μου: Είμαι ο Paul και ο Mathew, ο δάσκαλος και ο μαθητής, ο παρατηρητής και ο ταξινομητής. Είμαι τα κοχύλια και τα βότσαλα, εύθραστη και θαμπή όταν είμαι εγκαταλελειμένη και στο έλεος των επιστημόνων και των συλλεκτών παράξενων αντικειμένων. Είμαι η παραλία, η ολοένα κινούμενη ακτογραμμή όπου το στεγνό παρελθόν περιοδικά αναζωγονοποιείται και αυξάνεται ή μειώνεται από τα κύματα του παρόντος. Είμαι επίσης η θάλασσα, η συνεχόμενη αυτοανανεούμενη ρυθμική κινητήριος ζωτική δύναμη. Και είμαι η ποίητρια που ξέρει κάτι που οι επιστήμονες έχουν ξεχάσει.

Μόλις σας έδωσα ένα κάπως σύντομο παράδειγμα της δουλειάς με τα όνειρα σύμφωνα με τη θεραπεία Gestalt. Αυτό που συνειδητοποίησα δουλεύοντας με αυτό το όνειρο και αυτό που προσπαθώ να σας πω ειδικά σε σχέση με την εφαρμογή του στα θέματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι ότι η στεγνή ταξινόμηση και συμπερίληψη της εμπειρίας Gestalt σε κουτάκια με τίτλους “Τεχνικές Θεωρίας”, “Μεγεθύνσεις”² και “Προσδοκόμενα Οφέλη” είναι εντελώς παράφωνη με την ολιστική και οργανισμική φιλοσοφία της Gestalt.

Προτιμώ να σκέφτομαι κάθε θεωρία, συμπεριλαμβανομένης και της Gestalt, περισσότερο ως μια υπόθεση εργασίας, ένα βοηθητικό κατασκεύασμα που κτίζουμε και εφαρμόζουμε με στόχο την επικοινωνία, την εκλογίκευση και τη δικαιολόγηση της συγκεκριμένης προσωπικής μας προσέγγισης. Αυτές οι σημασιολογικές κατασκευές, αν είναι από μόνες τους συνεχείς και σαφείς, τότε μπορεί να γίνουν, όπως το έργο του Freud, σπουδαία έργα τέχνης και ως τέτοια έγκυρες εκφράσεις και υποστηρικτικά στοιχεία για την εμπειρία και την ανάπτυξη πολλών ανθρώπων εντός μιας συγκεκριμένης πολιτισμικής κατάστασης. Αλλά, όπως κάθε παγιωμένη gestalt, μπορούν υπό διαφορετικές συνθήκες να γίνουν και ένα σίγουρο εμπόδιο για την ανάπτυξη ενός ανθρώπου, μιας σχέσης, μιας ομάδας ή μιας ολόκληρης κουλτούρας.

Αυτό, εμένα προσωπικά, με πάει κατευθείαν στη βασική διατύπωση της ψυχοθεραπείας Gestalt, το συνεχές της επίγνωσης, τον ελεύθερα συνεχιζόμενο σχηματισμό gestalt, όπου ό,τι τυχαίνει να έχει μεγαλύτερη σημασία σε ένα άτομο, μία σχέση ή μία ομάδα, έρχεται στο προσκήνιο όπου μπορεί να έρθει σε επαφή και να αντιμετωπιστεί, έτσι ώστε στη συνέχεια να πάει στο φόντο και να αφήσει το προσκήνιο ελεύθερο για την επόμενη σχετική gestalt.

Η επαφή γίνεται σε οποιαδήποτε πραγματική παρούσα κατάσταση, τη μοναδική στιγμή στην οποία η εμπειρία και η αλλαγή είναι δυνατές. Οποτεδήποτε σκεφτόμαστε ή μιλάμε για το παρελθόν, οι αναμνήσεις μας, τα λάθη μας, οι πικρίες μας, το πένθος ή η νοσταλγία συμβαίνουν και είναι σχετικές εδώ και τώρα, στο παρόν. Οποτεδήποτε μιλάμε για το μέλλον, φανταζόμαστε, οργανώνουμε, ελπίζουμε, περιμένουμε, συνωμοτούμε, ανυπομονούμε ή τρέμουμε συμβαίνει από εδώ που είμαστε στο εδώ και τώρα, στην παρούσα κατάσταση. Η θεραπεία Gestalt είναι μια υπαρξιακή, βιωματική και πειραματική προσέγγιση η οποία έχει ως βάση αυτό που είναι, όχι αυτό έχει υπάρξει ούτε αυτό που θα έπρεπε να είναι. Καμία ερμηνεία δεν είναι αναγκαία καθώς δουλεύουμε με ό,τι είναι διαθέσιμο στην πραγματική παρούσα επίγνωση του θεραπευόμενου και του θεραπευτή και με ό,τι μπορούμε να πειραματιστούμε μέσα από αυτήν τη συνεχώς αυξανόμενη επίγνωση.

 Η επαφή είναι ένα φαινόμενο στο όριο μεταξύ οργανισμού και περιβάλλοντος. Είναι η αναγνώριση και η αντιμετώπιση του άλλου. Το όριο όπου εγώ και ο άλλος συναντιόμαστε είναι ο χώρος των λειτουργιών του Εγώ της ταύτισης και της αποξένωσης, η σφαίρα της διέγερσης, του ενδιαφέροντος, της έγνοιας και περιέργειας ή του φόβου και της εχθρότητας. 

Η ελαστικότητα του ορίου ισούται με το συνεχές της επίγνωσης: αν δεν υπάρξει παρεμβολή με αισθητηριακές ή κινητικές λειτουργίες, υπάρχει μια ακατάπαυστη συνεχόμενη ανταλλαγή και ανάπτυξη (ο Carl Whitaker το αποκαλεί “η άκρη της ανάπτυξης”) και μια συνεχής επέκταση του κοινού εδάφους για επικοινωνία.

Όταν τα όρια παγιώνονται, έχουμε στην καλύτερη περίπτωση την ψυχαναγκαστική προσωπικότητα, τον δυνατό “χαρακτήρα” με παγιωμένες στάσεις και συνήθειες, ο οποίος ζει δίκαια με νόμο και τάξη, αρχές, υπερηφάνεια και προκατάληψη. Στη χειρότερη, έχουμε τον κατατονικό ο οποίος μπορεί ξαφνικά να εκραγεί μέσα από τον περιορισμό του σε μια ανεξέλεγκτη και καταστροφική οργή.

Όταν τα όρια διαρρηγνύονται ή γίνονται ασαφή, η πόρτα έχει ανοίξει για ενδοβολή και προβολή. Στην καλύτερη έχουμε τον βρεφικό κόλακα, τον άπληστο ενδοβολέα για τον οποίο η ευτυχία είναι ταυτόσημη με μια κατάσταση απόλυτης συμβολής, ο οποίος βιώνει τον άλλο ως απειλητικό και εχθρικό. Στην χειρότερη, έχουμε τον συναισθηματικά αδιάφορο, αποπροσανατολισμένο σχιζοφρενή του οποίου η επικοινωνία είναι είτε αλλόκοτη ή ανύπαρκτη και ο οποίος μπορεί να επιδεινωθεί σε ένα εντελώς αποξενωμένο και απομονωμένο μη-άτομο.

Η επαφή είναι δυνατή μόνο στον βαθμό που υπάρχει η διαθέσιμη για αυτήν υποστήριξη. Η υποστήριξη είναι όλο το φόντο πάνω στο οποίο η παρούσα εμπειρία στέκεται (υπάρχει) και σχηματίζει μια gestalt που να έχει νόημα. Γιατί αυτό είναι το νόημα: η σχέση μιας μορφής με το φόντο της. 

Η υποστήριξη είναι όλα όσα βοηθούν τη συνεχόμενη αφομοίωση και ενσωμάτωση της εμπειρίας για ένα άτομο, μία σχέση ή μία κοινωνία: η πρωταρχική φυσιολογία, η όρθια στάση και ο συντονισμός, η ευαισθησία και η κινητικότητα, η γλώσσα, οι συνήθειες και έθιμα, οι κοινωνικοί τρόποι και σχέσεις και οτιδήποτε άλλο που έχουμε αποκτήσει και μάθει κατά τη διάρκεια της ζωής μας· εν συντομία, όλα όσα παίρνουμε συνήθως ως δεδομένα και πάνω στα οποία βασιζόμαστε, ακόμα, και ιδιαίτερα, τα κολλήματα και οι αντιστάσεις μας, οι παγιωμένες ιδέες, τα ιδανικά και τα συμπεριφορικά μοτίβα τα οποία έχουν γίνει δεύτερη φύση ακριβώς επειδή ήταν υποστηρικτικά την περίοδο της δημιουργίας τους. Όταν έχουν ξεπεράσει τη χρησιμότητά τους, γίνονται εμπόδια στη συνεχιζόμενη διεργασία της ζωής. Τότε έχουμε κολλήσει, είμαστε σε αδιέξοδο, σε διπλό δεσμό, σε μια παράλυση που μοιάζει με θάνατο.

Στην ψυχοθεραπεία Gestalt, απο-αυτοματοποιούμε αυτούς τους δευτερογενείς αυτοματισμούς μένοντας με τη φαινομενικά άλυτη σύγκρουση και εξερευνώντας κάθε διαθέσιμη λεπτομέρεια: μυϊκές εντάσεις, την επακόλουθη απευαισθητοποίηση, τις εκλογικεύσεις, την επένδυση στο status quo, τις ενδοβολές και προβολές κ.λπ. κ.λπ. Με την αυξανόμενη επίγνωση και τις συνακόλουθες κατανοήσεις, την επανευαισθητοποίηση και επανακινητοποίηση, γίνονται εφικτές και διαθέσιμες εναλλακτικές επιλογές. Το αδιέξοδο μετατρέπεται σε ένα τρέχον πρόβλημα το οποίο μπορούμε να διαχειριστούμε και να αναλάβουμε την ευθύνη του στο εδώ και τώρα.

Αυτό μας φέρνει στο θέμα των τεχνικών. Ως θεραπεύτρια Gestalt προτιμώ να αποκαλω “στυλ” έναν ενοποιημένο τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας. Στη θεραπεία Gestalt υπάρχουν τόσα στυλ όσοι θεραπευτές και θεραπευόμενοι. Ο θεραπευτής αφιερώνει τον εαυτό του σε μια κατάσταση με οποιεσδήποτε εμπειρίες ζωής και επαγγελματικές δεξιότητες έχουν αφομοιωθεί και ενσωματωθεί στο υπόβαθρό του, οι οποίες δίνουν νόημα στη δική του παρούσα επίγνωση όπως και των θεραπευόμενών του. Συνεχώς εκπλήσσει όχι μόνο τους θεραπευόμενους και τις ομάδες του, αλλά επίσης και τον εαυτό του.

Η θεραπεία από μόνη της είναι μια καινοτόμος διαδικασία στην οποία θεραπευόμενος και θεραπευτής συνεχώς ανακαλύπτουν τον εαυτό τους, ο ένας τον άλλον και διαρκώς εφευρίσκουν τη σχέση τους.

Είναι σχετικά ατυχές ότι μέσα από τις εκτεταμένες επιδείξεις και κινηματογραφήσεις της δουλειάς του Fritz Perls, έχει γίνει ευρέως γνωστή ως θεραπεία Gestalt μόνο η προσέγγιση που χρησιμοποίησε στα τελευταία του τρία ή τέσσερα χρόνια. Η εργασία του με τα όνειρα γίνεται αντικείμενο μίμησης ως “η” τεχνική της Gestalt, η οποία χρησιμοποιείται εσφαλμένα με έναν μηχανικό, απλοϊκό και κολπατζίδικο τρόπο από πολλούς ανεκπαίδευτους και άπειρους συντονιστές. Αλλά οι μιμητές που δεν εκτιμούν τις περιπλοκότητες μιας κατάστασης και δεν έχουν καθόλου επίγνωση των δικών τους περιορισμών όπως και των θεραπευόμενων δεν είναι μόνο αδαείς, αλλά μη αυθεντικοί και ανεύθυνοι.

Δεν υπάρχουν μεγεθύνσεις στις τεχνικές της θεραπείας Gestalt. Η θεραπεία Gestalt είναι από μόνη της μια συνεχόμενα διαρκής μεγέθυνση με οποιαδήποτε μέσα τυγχάνει να είναι διαθέσιμα σε οποιαδήποτε πιθανή και επιθυμητή κατεύθυνση.

Προσωπικά εγώ δουλεύω πολύ με την επίγνωση του σώματος: αναπνοή, στάση, συντονισμός, συνέχεια και ροή στην κίνηση· με χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου, φωνή και γλώσσα -όπως και τη συγκεκριμένη ιδιοσυγκρασιακή της χρήση. Θα δουλέψω με έναν μουσικό με το όργανό του και με έναν συγγραφέα με το χειρόγραφό του. Δουλεύω με όνειρα και φαντασίες για να βοηθήσω την ταύτιση ή την επαναταύτιση με αποξενωμένες ή υποαναπτυγμένες πτυχές της προσωπικότητας.

Δουλεύω με το προφανές, με ό,τι είναι αμέσως προσβάσιμο στην επίγνωση, τη δική μου ή του θεραπευόμενου. Ειρωνικά, χρησιμοποιούμε τη λατινική λέξη “obvious” (προφανές) ως ενδεικτική κάποιου πράγματος που είναι πολύ εύκολο και τετριμμένο για να ασχοληθούμε· όπως και την ελληνική λέξη “πρόβλημα” με την αντίθετη έννοια: μια πολύ σοβαρή δυσκολία για την οποία πρέπει να ανησυχήσουμε, να τη διαγνώσουμε, επεξεργαστούμε, επιλύσουμε, υπερβούμε κ.λπ. Αλλά γλωσσικά και οι δύο λέξεις έχουν ακριβώς το ίδιο νόημα, δηλαδή αυτό που βρίσκεται ακριβώς μπροστά σου. Οι θεραπευτικές δυνατότητες σε μια περιστασιακή αναστροφή της χρήσης μας είναι πολύ προφανείς για τις συζητήσουμε!

Δεν θέλω να μιλήσω για Επιτεύγματα. Στη θεραπεία Gestalt ενθαρρύνουμε και βοηθούμε τη συνεχή διαδικασία επίγνωσης και αντιμετώπισης αυτού που είναι και ολοκληρώνουμε τη θεραπεία όταν ο θεραπευόμενος βιώνει αυτό τον βαθμό ενοποίησης που βοηθάει τη δική του ανάπτυξη.

Σημειώσεις:

* Το άρθρο “Κάποιες Πτυχές της Θεραπείας Gestalt” παρουσιάστηκε από τη Laura Perls στη συνάντηση του Mid-Atlantic Group Therapy Association το 1972 στην Ουάσινγκτον. Δημοσιεύτηκε στα γερμανικά το 1979 στο Gestalt-Bulletin.

1. Σ.τ.μ.: Ο Paul Goodman ήταν ένας από τους βασικούς ιδρυτές της θεραπείας Gestalt μαζί με τον Fritz και τη Laura Perls.

2. Σ.τ.μ.: Η μεγέθυνση (amplification) είναι μια τεχνική της Gestalt όπου προτείνεται στον θεραπευόμενο να υπερβάλλει/μεγεθύνει λέξεις, χειρονομίες/κινήσεις, γκριμάτσες, κ.λπ.

Πηγή:

Laura Perls. (1991). Living at the Boundary: The Collected Works of Laura Perls. New York: Gestalt Journal Press.