Η Κοτόσουπα Είναι Δηλητήριο - Robert W. Resnick, Ph.D.

Για να φτιάξεις κοτόσουπα, χρειάζεται να σκοτώσεις μια κότα. Παρόλο που η πράξη αυτή δεν οδηγεί ιδιαίτερα στην αυτοπραγμάτωση της κότας, ωστόσο θυσιάζει το πουλί για έναν σπουδαίο σκοπό -το να είναι βοηθητική. Συνδυασμένο με κρεμμύδια, λαχανικά, καρότα, νερό και καρυκεύματα, το επακόλουθο ελιξίριο είναι έτοιμο για τον ρόλο του ως βοηθός. Η προσφορά της κοτόσουπας είναι μια προσπάθεια να “βοηθήσεις” τον άλλο, να τον κάνεις να αισθανθεί καλύτερα. Η αφράτη σπογγοειδής μπάλα ματσά¹, που δεν διαφέρει από το ασυνείδητο, βρίσκεται 90% κάτω από την επιφάνεια της σούπας. Μέχρι ο ανυποψίαστος καλοφαγάς να φάει αρκετά από αυτό τον ζωμό, η σούπα γύρω από τη βυθισμένη μπάλα ματσά έχει κρυώσει και σαν ένα νεκρό υποβρύχιο αναβλύζει τη λιπώδη πετρελαιοκηλίδα της. ΠΡΟΣΟΧΗ: Η κοτόσουπα κατά πάσα πιθανότητα θα είναι τόσο θανατηφόρα στον αποδέκτη όσο ήταν και στο προσφερόμενο πουλερικό. Μην τρέχεις τριγύρω λοιπόν σαν ένα υποβρύχιο με κομμένο το κεφάλι, υπάρχει αντίδοτο.

Πολλοί θεραπευτές θεωρούν τον εαυτό τους ως μέλος του “επαγγέλματος βοήθειας” και εμπλέκονται στη “σχέση βοήθειας”. Προσοχή! Τέτοιοι άνθρωποι είναι επικίνδυνοι. Αν είναι επιτυχείς, σκοτώνουν την ανθρωπιά στους θεραπευόμενούς τους με το να εμποδίζουν την ανάπτυξή τους. Αυτή η ύπουλη διεργασία είναι κάπως χειρότερη όταν συνειδητοποιείς ότι αυτοί οι θεραπευτές συνήθως θέλουν το αντίθετο. Θέλουν οι θεραπευόμενοί τους να αναπτυχθούν, να ζήσουν και να υπάρχουν· εγγυώνται όμως το αντίθετο με τη “βοήθειά” τους. Η διάκριση ανάμεσα σε αληθινή υποστήριξη και “βοήθεια” είναι ξεκάθαρη. Το να κάνεις για τον άλλον αυτό που είναι ικανός να κάνει μόνος του, εξασφαλίζει το να μην αποκτά επίγνωση ότι μπορεί να σταθεί στα πόδια του. Το δύσκολο είναι στο να κρίνεις αν αυτός ο άνθρωπος είναι δυνητικά ικανός να το κάνει μόνος του ή να είναι ο εαυτός του. Αυτό εξαρτάται από τις δικές σου πεποιθήσεις για τα ανθρώπινα όντα και πιθανώς τη δική σου ανάγκη να είσαι “βοηθητικός”. Αν είσαι πεπεισμένος (ξεγελασμένος) ότι το άτομο είναι τόσο αβοήθητο, τόσο ανήμπορο και τόσο ανίκανο όσο το παίζει, τότε είσαι “βοηθητικός”.

Η Θεραπεία Gestalt έχει ως βασικό στόχο την αντικατάσταση των περιβαλλοντολογικών υποστηρίξεων με αυτο-υποστηρίξεις. Ο Perls μιλά για το θεραπευτικό αδιέξοδο, αυτό που οι Ρώσοι αποκαλούν “το άρρωστο σημείο”. Συνήθως οι άνθρωποι βιώνουν σύγχυση, αβοηθησία και κενό σε ένα τέτοιο σημείο. Οι συνηθισμένες τους προσπάθειες να χειριστούν το περιβάλλον τους για να πάρουν υποστήριξη, δηλαδή να το παίζουν κουφοί, χαζοί, να παρανοούν, να κλαίνε, να απαιτούν, να το παίζουν τρελοί, να ευχαριστούν τους άλλους κ.λπ. δεν λειτουργούν. Αν ο θεραπευτής (ή οποιοσδήποτε άλλος) τσιμπήσει στον χειρισμό με το να προσπαθήσει να είναι “βοηθητικός”, τότε επιτυχώς συντηρεί τον άλλο ως βρέφος. Για να επιτύχει την απαρτίωση και να ενισχύσει την ανάπτυξη, ο θεραπευόμενος πρέπει “να κάνει ο ίδιος τη βρώμικη δουλειά του”. Ο Perls, με μια πιο ποιητική διάθεση, δηλώνει ότι η ουσία της Θεραπείας Gestalt είναι να επιτρέπει (ματαιώνοντας) στον θεραπευόμενο να ανακαλύψει ότι μπορεί να “σκουπίζει μόνος του τον κώλο του”. 

Επεξηγεί αυτό το επιχείρημα μιλώντας για το ανθρώπινο έμβρυο στη μήτρα. Εδώ ο οργανισμός δεν κάνει τίποτα μόνος του. Είναι ολοκληρωτικά εξαρτημένος από περιβαλλοντολογικές υποστηρίξεις. Τροφή, ζεστασιά και οξυγόνο παρέχονται όλα από τη μητέρα. Στη γέννα το παιδί μπαίνει στο πρώτο του αδιέξοδο. Μπορεί είτε να αναπνεύσει μόνο του είτε να πεθάνει. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης το νεογνό γίνεται όλο και περισσότερο ικανό στο να μπουσουλάει στα δικά του τέσσερα άκρα. Στη γέννα δεν μπορεί να σταθεί μόνο του. Σύντομα, αν του επιτραπεί, στέκεται αυτόνομα. Αν κουβαλάς ένα μωρό συνέχεια τότε μπορεί να μη μάθει ποτέ να περπατά. Οι μυς του μπορεί να ατροφήσουν και μπορεί ακόμα και να χάσει τη δυνατότητα να περπατήσει κάποτε μόνο του. Στις δυτικές κοινωνίες οι μητέρες είναι “βοηθητικές” και τα μωρά τους περπατούν, κατά μέσο όρο, σχεδόν έναν χρόνο αργότερα από τα παιδιά σε άλλες κοινωνίες όπου επιτρέπουν στο παιδί να πειραματιστεί, να κάνει λάθη, να αναπτυχθεί, να είναι. Τα παιδιά που βάζουν τους άλλους να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους μιλώντας μωρουδίστικα δεν χρειάζεται ποτέ να μάθουν να μιλούν κανονικά. Όσο έχουν κάποιον να τα βοηθάει -να αναλαμβάνει την ευθύνη για να επικοινωνήσει εκείνος τις ανάγκες τους στον κόσμο- δεν χρειάζονται ποτέ την ομιλία. Αρχικά μπορεί να φωνάζουν και να κλαίνε ώστε οι άλλοι να τους υποστηρίξουν. Τελικά θα μάθουν να επικοινωνούν άμεσα τα ίδια ή θα πεθάνουν.

Κανείς δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς εντελώς καθόλου περιβαλλοντολογική υποστήριξη, ούτε μου είναι εύκολο να φανταστώ να θέλω να είμαι σε τέτοια θέση. Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να παίρνω από το περιβάλλον αυτό που δεν μπορώ να κάνω για τον εαυτό μου και στο να ξεγελώ τους άλλους να κάνουν αυτό που μπορώ εγώ να κάνω για τον εαυτό μου. Οι περισσότεροι από εμάς σε διάφορους βαθμούς τελούμε υπό την ψευδαίσθηση ότι “δεν μπορούμε”. Έχω ανακαλύψει ότι συνήθως το “δεν μπορώ” στην πραγματικότητα σημαίνει “δεν θέλω”. Δεν θέλω να πάρω τα ρίσκα. Το να θέλω το περιβάλλον να με βοηθήσει, να με καθησυχάσει, να με υποστηρίξει ακόμα και όταν μπορώ να βασιστώ αποκλειστικά στις δικές μου αυτο-υποστηρίξεις, σημαίνει να διακινδυνεύσω να ζητήσω αυτήν τη βοήθεια. Αναλαμβάνω την ευθύνη να ζητήσω βοήθεια, αντί να χειριστώ τον άλλο ώστε να προσφέρει αυτό που πιστεύει ότι είμαι ανίκανος να παραγάγω μόνος μου. Ακόμα και ο χειρισμός μπορεί να είναι αυτο-υποστηρικτικός αν έχω επίγνωση ότι αυτό κάνω. Αυτή η επίγνωση μου επιτρέπει την επιλογή και την ελευθερία να κάνω αυτό ή να κάνω κάτι άλλο. Τότε παραμένω εγώ -δεν παραδίδω την αυτονομία και τη δύναμή μου, εκτός αν θέλω εγώ να το κάνω (κλασικός υπαρξισμός).

Οι άνθρωποι που έρχονται για θεραπεία συνήθως θέλουν κάτι. Συχνά ζητούν “βοήθεια” και αυτό που θέλουν από τη θεραπεία είναι ένας τρόπος να αλλάξουν τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους, χωρίς να αλλάξουν την ίδια τους τη συμπεριφορά. Οι ίδιοι δηλώνουν ότι τρώνε πικάντικα φαγητά και τους πιάνει καούρα. “Δεν μπορείς να κάνεις κάτι για την καούρα μου; αφού είμαι σίγουρος ότι δεν μπορώ να σταματήσω να τρώω πικάντικα φαγητά. Σταμάτα την καούρα ή τουλάχιστον βοήθησέ με να βρω ‘γιατί’ τα πικάντικα μου προκαλούν καούρα” (είναι υπό την ψευδαίσθηση ότι ο μόνος πιθανός τρόπος να αλλάξουν αυτό που κάνουν είναι να ανακαλύψουν γιατί το κάνουν). Οι προφάσεις τους ποικίλουν. Παρόλο που το ασυνείδητο πέφτει σε δημοτικότητα, μάλλον ακόμα ρίχνεται σε αυτό το μεγαλύτερο φταίξιμο. Οι γονείς είναι πάντα δημοφιλείς όπως και οι σύζυγοι, τα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα, η παγκόσμια κατάσταση και ο “soup-man” (ή Superman, εξαρτάται από τον τρόπο που βλέπεις τον θεραπευτή σου). Όσο αποδίδουν την ευθύνη για τη δική τους συμπεριφορά σε κάποιον άλλο άνθρωπο ή ιδέα, τόσο παραμένουν οι ίδιοι αδύναμοι. Πιο συγκεκριμένα, παραδίδουν τη δύναμη/αυτονομία/ανθρωπιά τους είτε σε άλλους είτε σε ιδέες (ο Erich Fromm έγραψε το ίδιο στο βιβλίο του “Ο Φόβος Μπροστά στην Ελευθερία”). 

Το άρρητο θεραπευτικό αίτημα είναι να παλέψει ο θεραπευτής με το “θέμα” του θεραπευόμενου. Ο θεραπευτής, αν δεν έχει επίγνωση ή/και αν είναι πρόθυμος, τίθεται σε αντιπαράθεση ενάντια στο ελεύθερα κυμαινόμενο ασυνείδητο (ή σε οτιδήποτε άλλο) μέσα από τον χειρισμό του θεραπευόμενου, ενώ του τελευταίου του τρέχουν τα σάλια με τη ροή της κοτόσουπας και δεν χορταίνει ποτέ. Επιβράδυνε, ή νουντλς φυλάξοι, σταμάτα τη σούπα και ο θεραπευόμενος θα προσπαθήσει πολύ περισσότερο να ξεφρακάρει τη σανίδα σωτηρίας του. Όταν η βοήθεια δεν είναι διαθέσιμη και ο θεραπευόμενος δεν έχει ακόμα ανακαλύψει τη δική του ικανότητα να δώσει στον εαυτό του τη δική του κοτόσουπα, τότε συναντά το αδιέξοδό του. Αν ο θεραπευτής επιτυχώς ματαιώσει τις χειριστικές προσπάθειες του θεραπευόμενου, τότε το αδιέξοδο κυοφορεί ανάπτυξη. Αν ο θεραπευτής είναι “βοηθητικός”, τότε διασφαλίζει ότι ο θεραπευόμενος θα παραμείνει ανίκανος και εμφανίζεται η πετρελαιοκηλίδα από τα θολά βάθη της σούπας. Ακόμα και όταν ένας άνθρωπος σπάσει τα δικά του δεσμά, όπως συμβαίνει συχνά σε ομάδες συνεύρεσης, ομάδες ευαισθησίας, ομάδες γυμνών, μαραθώνιες ομάδες, ομάδες ναρκωτικών, συνήθως έχει μεγάλη δυσκολία στο να αφομοιώσει τη συμπεριφορά και το βίωμά του στην καθημερινότητά του. Είμαι πεπεισμένος ότι η ελευθερία του να είναι, του δόθηκε από την κατάσταση, την ομάδα, τον συντονιστή, την κούραση, τα ναρκωτικά. Η κοτόσουπα διατίθεται σε πολλές γεύσεις². 

Ο πιο δημοφιλής τρόπος που οι θεραπευόμενοι αποφεύγουν να στέκονται στα δυο τους πόδια είναι το να ψάχνουν τις αιτίες. Ο Simkin το αποκαλεί “το καρουζέλ του γιατί” (είμαι σίγουρος ότι όλοι ξέρετε τη μελωδία του). Ο θεραπευόμενος πηδά στο “καρουζέλ του γιατί” και παίζει τριαντά δύο στροφές “γιατί, γιατί, γιατί να μου συμβεί;”. Μόλις βρει την αιτία, κατεβαίνει απ’ το καρουζέλ μονάχα για να ανακαλύψει ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει. Σκαρφαλώνει πίσω στο αλογάκι ψάχνοντας το ορειχάλκινο δαχτυλίδι³ του “γιατί” -ξοδεύοντας περισσότερο χρόνο, κόπο, και χρήμα ώστε αυτήν τη φορά η καινούργια αιτία ανυψώνεται στο επίπεδο μιας ξεκάθαρης και βαθιάς κατανόησης. Κατεβαίνει τρεκλίζοντας απ’ το αλογάκι, με το ορειχάλκινο δαχτυλίδι στο χέρι, ανακαλύπτοντας ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει. Κάποιοι άνθρωποι έχουν ανέβει στο καρουζέλ της “θεραπείας” για πέντε, δέκα ή είκοσι χρόνια. Πολλοί από εκείνους που έχουν κατέβει έχουν αλλάξει τη μελωδία τους. Οι πρώτες οχτώ στροφές πάνε περίπου σαν: “Τώρα λοιπόν ξέρω όλες τις αιτίες και ακόμη παραμένω δυστυχισμένος”. Πράγματι αν τους αφήσεις, απολαμβάνουν να εξιστορούν ατελεύτητα τις κατανοήσεις τους (ασπιρίνη για πονοκέφαλο αρ. 2002). Λες και ο σκοπός της θεραπείας είναι να ανακαλύψουν το “γιατί”. Είμαι πεπεισμένος ότι ο σκοπός της θεραπείας είναι να αλλάξει τη συμπεριφορά, το βίωμα ή και τα δυο. Η συμπεριφορά προκαλείται και το να ξέρεις τα γιατί δεν σχετίζεται διόλου με την αλλαγή.

Ο πιο δημοφιλής τρόπος που οι θεραπευτές βοηθούν τους θεραπευόμενούς τους να αποφύγουν να σταθούν μόνοι τους είναι αρχικά να αρνηθούν ότι έχουν το σχέδιο ή τις απαντήσεις που ο θεραπευόμενος ζητάει. (Φυσικά ο θεραπευτής δεν το πιστεύει αυτό). Μόλις αυτό γίνει, ο θεραπευτής “βοηθά” τον θεραπευόμενο με το περιεχόμενο των προβλημάτων του (π.χ. χειρίζεται τον θεραπευόμενο στο να καταλάβει για τον εαυτό του αυτό που ο θεραπευτής ήξερε απ’ την αρχή). Ακόμα κι αν υποθέσω (που δεν το κάνω) ότι ο θεραπευτής είναι καλύτερα εξοπλισμένος να παίρνει αποφάσεις από τον ίδιο τον θεραπευόμενο, τότε, είμαι πεπεισμένος ότι αυτό δεν αφήνει τον θεραπευόμενο σε καλύτερη κατάσταση απ’ όταν ξεκίνησε. Αν μην τι άλλο, είναι ένας χειρότερος παράλυτος. Οι στίχοι του προβλήματός του αλλάζουν με τους μήνες και τα χρόνια, αλλά η μελωδία παραμένει ίδια, ξανά και ξανά και ξανά. 

Η διαδικασία με την οποία σταματά τον εαυτό του απ’ το να λειτουργεί πληρέστερα συνεχίζει όσο ασχολείται με το περιεχόμενο του προβλήματός του αποκλείοντας τη διεργασία. Το να κατηγορεί τους γονείς που τον έκαναν ανασφαλή δεν είναι το πρόβλημά του… Η ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ. Αυτό που κάνει είναι να καθιστά τους γονείς του υπεύθυνους για αυτό που είναι τώρα. Πώς το κάνει αυτό; Με το να παίζει το “θύμα” και να τους κατηγορεί. Γιατί το κάνει αυτό; Αυτό δεν έχει σχέση με την αλλαγή και αν το αναζητήσει τότε εξασφαλίζει το να μένει κολλημένος. Δεν θα αποτελέσει έκπληξη το να παραμείνει “αδύναμος και ανασφαλής”. Μόνο όταν αποκτήσει επίγνωση της κατηγορίας του ενάντια στους γονείς του για αυτό που είναι τώρα, έχει μια ευκαιρία να αναπτυχθεί. Όταν είναι σε επαφή με την “ευθύνη”⁴ του -την ικανότητά του να ανταποκρίνεται- μπαίνει σε έναν κόσμο δυνατοτήτων, επιλογών και ελευθερίας. Όσο κατηγορεί τον άλλο, παραμένει ανίκανος. 

Το μαγείρεμα της κοτόσουπας είναι μια εκλεπτυσμένη, παλιά τέχνη με πολλές παραλλαγές. Παρόλα αυτά, ένα πράγμα παραμένει απαράλλαχτο: για να φτιάξεις κοτόσουπα χρειάζεται να σκοτώσεις την κότα.

Σημειώσεις

1. Σ.τ.μ.: Τυπικό εβραϊκό ντάμπλινγκ από αυγά και λίπος που σερβίρεται παραδοσιακά σε κοτόσουπα.

2. Με αυτήν τη δήλωση δεν θέλω με κανέναν τρόπο να καταδικάσω τις ομάδες συνεύρεσης κ.λπ. Νιώθω ότι παίζουν έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της ανθρώπινης ανάπτυξης με το να επιτρέπουν στους ανθρώπους να βιώνουν τις δυνατότητές τους. Αυτό, ωστόσο, δεν είναι αρκετό. Είναι μόνο μια αρχή. Η δουλειά στη συνέχεια είναι να ανακαλύψω πώς (και όχι γιατί) εμποδίζω τον εαυτό μου απ’ το να απολαύσω τις δυνατότητές μου.

3. Σ.τ.μ.: Το ορειχάλκινο δαχτυλίδι (brass ring) είναι ένα μικρό δαχτυλίδι που αν ο αναβάτης του καρουζέλ καταφέρει να πιάσει κερδίζει κάποιο βραβείο. Χρησιμοποιείται και μεταφορικά για να δηλώσει μια σπουδαία ευκαιρία.

4. Σ.τ.μ.: Ετυμολογικά η λέξη ευθύνη (responsibility) στα αγγλικά σημαίνει “η ικανότητα να ανταποκρίνεσαι”.

Πηγή

Resnick, R. W. (1970). Chicken soup is poison. Voices: the Art & Science of Psychotherapy, 6(2), 75–78.

http://gatla.org/wp-content/uploads/reader/Chicken%20Soup%20is%20Poison.pdf